کدام تومولوس تپه یا گورپشته دارای گنج است؟

تومولوس در واقع جمع کلمه تومولی است و در فارسی به آن گورپشته گفته میشود. تومولوس تپه ای خاکی یا سنگی است که بر روی گورستانی باستانی قرار گرفته‌است. گورپشته‌ها در سراسر جهان یافت می‌شوند. به گورپشته‌های سیبری و روسیه اصطلاحاً کورگان گفته می‌شود. گورپشته‌های کاملاً سنگی را سنگ‌چین می‌گویند. تومول ها اغلب بر اساس شکل ظاهری بیرونی شان دسته بندی می شوند. از این حیث، بارو بلند یک تومول طولانی است که معمولاً در بالای چندین گور مانند قبرهای گذرگاهی ساخته می شود. بارو گرد یک تومول گرد است که معمولاً در بالای محل تدفین نیز ساخته می شود. ساختار داخلی و معماری باروهای بلند و گرد دارای طیف وسیعی است. طبقه بندی فقط به شکل ظاهری خارجی اشاره دارد. در پست جدا در مورد تپه های گنج دار توضیح داده ایم که مطالعه آن به همه عزیزان توصیه میشود.

یک باور بسیار غلط که در بین بسیاری از کاوشگران ایرانی دیده می‌شود این است که هر تپه ای که دارای ظاهری متفاوت با سایر تپه‌های منطقه مورد نظر باشد را تحت عنوان تومولوس تپه در نظر می گیرند و اعتقاد دارند که در آنجا دفینه وجود دارد اما این باور کاملاً اشتباه است و تپه های گنج دار در ایران دارای سایز کوچکتر و ساختاری کاملا متفاوت میباشند.این نوع از تپه ها در ایران باستان زیاد متداول نبوده و به تعداد بسیار اندکی یافت می شوند از این رو باید توجه داشت که هر تپه ای که در فلات ایران یافت می شود حتی اگر دارای ظاهری متفاوت باشد و احتمال دست ساز بودن آن از روی شکل ظاهری زیاد باشد، احتمال کمی وجود دارد که با یک تومولوس تپه روبرو باشیم. به صورت کلی در آسیا فقط در کشور های ترکیه ، آسیای میانه ، هند ، پاکستان ، ژاپن ، چین و اسرائیل تومولوس تپه پیدا شده است.

روش دفن کردن در تومولوس تپه متفاوت بوده و یک گورپشته ممکن است شامل یک دلمن (یک مقبره بزرگ سنگی با یک سنگ مسطح بزرگ که بر روی سنگ های قائم گذاشته شده است که عمدتاً در بریتانیا و فرانسه یافت شده) ، یک کیست (تابوت یا اتاق دفن باستانی که از سنگ یا درخت توخالی ساخته شده است)، یک محفظه سردخانه،یا یک قبر اتاقی باشد.

بارزترین بقایای باستان شناسی مرتبط با سکاها تپه های تدفین بزرگ است که برخی از آنها بیش از 20 متر ارتفاع دارند که بر روی کمربندهای استپ اوکراین و روسیه پراکنده شده و به صورت زنجیره ای بزرگ برای کیلومترها در امتداد برآمدگی ها و حوضه های آبریز گسترش یافته اند. از آنها درباره زندگی و هنر سکاها چیزهای زیادی آموخته شده است. آنها نوعی تومولوس هستند که به آنها کورگان میگویند. قدیمی ترین کورگان ها مربوط به هزاره چهارم قبل از میلاد در قفقاز است و محققان آن را با هند و اروپایی ها مرتبط می دانند. کورگان ها در دوران انئولیتیک، برنز، آهن، باستان و قرون وسطی ساخته شده اند و سنت های باستانی هنوز در جنوب سیبری و آسیای مرکزی فعال است.

ساختار تومولوس تپه ها چگونه است؟

تومولوس‌ها یا تپه‌های گورپشته‌ای ساختارهایی هستند که در دوران باستان به‌ عنوان محل دفن یا آرامگاه برای افراد مهم، نظیر پادشاهان، بزرگان یا اشراف، ساخته می‌شدند. این تپه‌های مصنوعی در نقاط مختلف جهان، از جمله خاورمیانه، اروپا و آسیا، یافت می‌شوند و بسته به فرهنگ و زمان ساخت، ساختارهای متنوعی دارند. ساختار تومولوس‌ها معمولاً پیچیده و چندلایه است و از ویژگی‌های خاصی بهره می‌برد. در زیر نحوه ایجاد یک تومولوس اولیه و ساده را مشاهده میکنید:

1. هسته مرکزی (Grave Chamber)

مرکز هر تومولوس شامل اتاق یا محفظه‌ای است که در آن جسد یا اجساد دفن شده‌اند. این اتاق که معمولاً از سنگ یا چوب ساخته شده است، دربردارنده بقایای فرد متوفی به همراه اشیاء ارزشمند و هدایای تدفینی مانند جواهرات، اسلحه، ظروف و دیگر اشیاء شخصی است. در بسیاری از فرهنگ‌ها، این هدایای تدفینی نمادی از مقام و جایگاه اجتماعی فرد دفن شده بوده و به باور آنها، این اشیاء در زندگی پس از مرگ مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

ساختار اتاق تدفین می‌تواند ساده یا بسیار پیچیده باشد. در برخی موارد، اتاق دارای معماری پیچیده‌ای با سقف‌های قوسی، دیوارهای نقاشی‌شده یا کنده‌کاری شده است. در تومولوس‌های بزرگ‌تر، ممکن است چندین اتاق تدفین وجود داشته باشد که به هم متصل هستند و برای دفن اعضای یک خانواده سلطنتی یا طبقه حاکم استفاده می‌شدند.

2. لایه‌های حفاظتی (Protective Layers)

در اطراف اتاق تدفین، لایه‌های حفاظتی مختلفی قرار دارند که هدف از آنها محافظت از آرامگاه در برابر نفوذ عوامل طبیعی و دستبرد احتمالی بوده است. این لایه‌ها معمولاً شامل سنگ‌های بزرگ، گل رس فشرده، و خاک است. سنگ‌های بزرگ و مقاوم به عنوان سپرهای محافظ عمل می‌کنند و نفوذ آب، ریشه گیاهان، و خرابکاری‌های عمدی را دشوار می‌کنند. همچنین، خاک و گل رس فشرده به حفظ یکپارچگی ساختار کمک می‌کنند.

3. توده خاکی یا تپه مصنوعی (Earthen Mound)

بر روی لایه‌های حفاظتی، توده بزرگی از خاک، شن و ماسه به شکل یک تپه مخروطی یا گنبدی ریخته می‌شود. این لایه خاکی می‌تواند چندین متر ارتفاع داشته باشد و بسته به اهمیت فرد دفن شده، حجم و اندازه آن متفاوت است. توده خاکی علاوه بر اینکه به عنوان عایق عمل می‌کند، به تومولوس شکل نمادین آن را می‌بخشد و باعث می‌شود از فواصل دور قابل مشاهده باشد. این امر احتمالاً برای جلب توجه به مقام والای فرد دفن شده یا به عنوان نشانه‌ای از قدرت یک قوم یا فرهنگ به کار می‌رفته است.

4. پوشش گیاهی (Vegetation)

بر روی سطح خاکی تومولوس، پوشش گیاهی متراکم یا لایه‌ای از چمن کاشته می‌شود که به تقویت و حفظ تپه در برابر فرسایش کمک می‌کند. این پوشش گیاهی طبیعی باعث می‌شود تومولوس به‌ مرور زمان با محیط اطراف خود ترکیب شود و پایداری بیشتری پیدا کند. در بسیاری از موارد، درختان یا گیاهان مقدسی نیز به‌عنوان نمادهای معنوی یا حفاظتی در اطراف تومولوس کاشته می‌شدند.

5. ورودی‌ها و مسیرهای دسترسی (Entrances and Pathways)

برخی تومولوس‌ها دارای ورودی‌های مشخصی هستند که به محفظه تدفین راه دارند. این ورودی‌ها ممکن است در طول تاریخ به دلایل مذهبی یا برای نگهداری و بازدید از محتوای آرامگاه ایجاد شده باشند. به‌طور معمول، این مسیرها با سنگفرش یا سازه‌های ساده مشخص می‌شوند و ممکن است به شکلی طراحی شده باشند که دسترسی به اتاق تدفین را تسهیل کنند.

6. عناصر تزئینی و نمادین (Decorative and Symbolic Elements)

در برخی از تومولوس‌ها، از المان‌های تزئینی یا نمادین استفاده شده است، مانند سنگ‌های یادبود، کنده‌کاری‌های مقدس، یا مجسمه‌هایی که نشان‌دهنده قدرت و مقام فرد متوفی هستند. این عناصر هنری می‌توانند اطلاعات ارزشمندی درباره باورها و سبک زندگی مردمان آن زمان به محققان ارائه دهند.

نحوه تشخیص تومولوس از سایر تپه ها :

• از کنار تومولوس ها معمولا چشمه، نهر و رودخانه میگذرد که این قضیه به قوانین تدفینی و در دسترس بودن آب جهت ساخت تومولوس برمیگردد.
• معمولا در سطح بلند، مشرف به دره و دشت ساخته میشوند، این بحث نشان از احترام به فرد متوفی بوده و از طرفی برای جلوگیری از غارت تومولوس توسط عوامل غریبه میباشد.
• عبادتگاهای تخریب شده ای مانند صومعه، کلیسا و کنیسه در نزدیکی آن است که اشاره به قدمت تومولوس، ارزش مقبره و اهمیت مذاهب در دوران باستان را دارد.
• سفال های منقوش، خاکستر، کاشی های رنگی و انواع آجرهای شکسته کنار و بر روی تومولوس قرار گرفته اند که نشان از قدمت مقبره میدهند.
• سنگ های غریب، تراش خورده و درختان کُهن در کنار آن هستند که تا به کنون همواره نمادی از قبور بوده اند و در قبرستان ها به کار رفته اند.