مراحل گرفتن مجوز حفاری از میراث فرهنگی
میراث فرهنگی از وزارت خانه های مهم کشور است و بسیاری از کاوشگران به دنبال فهمیدن مدل دستگاه گنج یاب میراث فرهنگی و یا نحوه از کار انداختن سنسور میراث فرهنگی هستند. قبل از چنین فعالیت هایی باید با مواد قانونی این فعالیت آشنا شد. هر گونه حفاری به منظور استخراج اشیا و دفینه‌های تاریخی بدون مجوز و نظارت وزارت میراث فرهنگی ممنوع و خلاف قانون است. هیچ استثنایی هم بین نهادهای دولتی و حاکمیتی وجود ندارد. حفاری جهت دستیابی به اشیای قیمتی و قدیمی در کشور بدون مجوز مراجع مربوطه، غیرقانونی است و به کرات دیده و شنیده‌ایم فرد یا افرادی به اشکال مختلف در این زمینه دستگیر و روانه زندان شده‌اند. بهترین راهکار این است که قانونی تصویب شود که افراد مختلف با گذراندن دوره‌های عمومی و خصوصی تحت نظارت سازمان فنی و حرفه‌ای و میراث فرهنگی ضمن اخذ مجوز جهت کشف و استخراج اشیاء، متعهد به تحویل آن به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری شوند و در قبال زحمت خود درصدی از ارزش اجناس کشف شده را دریافت کنند.
نتایج مثبت قانونمندسازی حفاری
- جلوگیری از فرسایش اشیای زیر زمینی
- جلوگیری از حفاری های غیر اصولی و تخریب آثار باستانی
- کاهش هزینه‌های پیگیری و ضبط اشیاء باستانی توسط نیروهای انتظامی
- ایجاد اشتغال برای علاقه مندان و فارغ‌التحصیلان رشته‌های مرتبط
- افزایش احساس مسئولیت عمومی به اشیای تاریخی و حفظ بهتر آنها
- موجب امنیت پایدار جهت نگهداری اشیا میشود
- جلوگیری از فعالیت شیادان و کلاه برداران عرصه دفینه یابی
- ایجاد موزه های مختلف در سراسر کشور با اشیاء کشف شده در همان منطقه
- جلوگیری از خرید و فروش غیر قانونی و جلوگیری از خروج میراث فرهنگی کشور
- امکان بررسی و مطالعات علمی بر روی اشیاء کشف شده در هر منطقه
قانون جدید برای یابندگان گنج
در اردیبهشت ماه 1401، 46 نماینده مجلس طرح «استفاده بهینه از اشیا باستانی و گنج‌ها» را ارائه داده اند که بررسی آن نشان می‌دهد در صورت تصویب، نگرانی‌هایی را برای حراج گنج‌ها و اشیای تاریخی کشف شده در پی خواهد داشت. در ماده سه این طرح اعلام شده وزارت میراث فرهنگی موظف است به دارندگان مدرک مرتبط با باستان شناسی و تاریخ در سطح فوق لیسانس پس از برگزاری کمیته مرتبط، مجوز کاوش دهد.
هر کسی که مدرک مرتبط ندارد اما دوره کوتاه مدت کاوش و حفاری باستان شناسی با روش علمی را که مور تأیید وزارت متبوعه باشد بگذراند می‌تواند روند دریافت مجوز کاوش را طی کند. اما باستان شناسان به شدت با آن در فضای مجازی مخالفت کرده اند چون در این صورت هر کسی می‌تواند با گذراندن یک دوره کوتاه در هر بخش و تپه باستانی کاوش کند! این اقدام در واقع یک کار تخصصی است نه ساده و سطحی که بتوان آن را با یک دوره کوتاه شناخت.
البته در ماده دیگری به این موضوع اشاره شده که تخریب یا تضییع میراث ملی یا کاوش غیر اصولی بر عهده دارندگان پروانه کاوش است و باید جبران کند اما اعلام نشده که چگونه ممکن است وقتی محوطه‌ای تاریخی که ممکن است اشیایی نیز در آن وجود داشته باشد، با تخریب یک اثر، امکان جبران وجود دارد.
همچنین در ماده دیگری از این طرح آمده که اگر شیء کشف شود مسئول فنی موظف است آن را در سامانه راه اندازی شده به این منظور، ثبت کند و هر زمان که کارشناسان وزارت میراث فرهنگی خواستند از آن بازدید کنند. همچنین یک ماه پس از ثبت شیء وکیل قانونی او باید شیء کشف شده را به انبار وزارت تحویل دهد تا نسبت به قیمت گذاری آن اقدام شود.در اینجا اعلام شده ۷۰ درصد مبلغ شیء به وزارت میراث فرهنگی واریز میشود. اما اگر سه ماه گذشت و هیچ خریداری برای آن شیء پیدا نشد، ثبت کننده شیء می‌تواند پس از واریز مبلغ انبارداری، بیمه و … سند مالکیت را بگیرد.
تاکنون این طرح تصویب و اجرایی نشده است
مراحل گرفتن مجوز در سال 1403
مراحل گرفتن مجوز حفاری از میراث فرهنگی فقط در یک جمله خلاصه میشود: “هیچ مجوزی برای اشخاص حقیقی در کار نیست”. هرگونه حفاری، خرید و فروش و تخریب و دستکاری و نقل و انتقال روی میراث فرهنگی و آثار باستانی به موجب مواد قانون مجازات اسلامی پیگرد کیفری دارد و قانونگذار مقرراتی در این رابطه اعمال کرده است. طبق ماده 562 قانون مجازات اسلامی هرگونه حفاری و کاوش برای به دست آوردن اشیای عتیقه ممنوع است و مرتکبین به شش تا سه سال حبس محکوم می‌شوند. اگر حفاری در آثار فرهنگی تاریخی ثبت شده باشد مجرمان علاوه‌بر ضبط آلات و ادوات حفاری و جبران خسارت وارده به آثار، به اشد مجازات محکوم می‌شوند.
اصولا دو نوع حفاری داریم، حفاری علمی و حفاری تجاری(مانند دفینه یابی و گنج یابی) که حفاری تجاری در حال حاضر کلا ممنوع است و هیچ گونه مجوزی برای آن صادر نمی شود و حفاری علمی هم فقط به مراکز دانشگاهی و مراکز علمی باستان شناسی آن هم با شرایط بسیار خاص و تحت نظارت شدید دولت داده میشود و به صورت بسیار محدود. تا زمان نگارش این مقاله هیچگونه مجوز حفاری از سوی سازمان میراث فرهنگی برای اشخاص حقیقی صادر نمیشود.
حق کشف گنج چقدر است؟
بعد از توضیح مراحل گرفتن مجوز حفاری نوبت به فهمیدن حق کشف گنج میرسد. بر اساس جدید ترین تغییر و تحولات در قوانین و وزارت خانه ی میراث فرهنگی، عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در جریان سفر به شهرستان تفرش بیان داشت که “بر اساس قوانین وزارتخانه، چنانچه شخصی دفینه یا گنجینه ارزشمندی پیدا کند و آن را به میراث فرهنگی تحویل دهد، پاداش مناسبی دریافت می کنند، به عنوان مثال اگر طلاجات باشد حداقل به مقدار خود طلا به عنوان پاداش پرداخت میشود.”
وی ادامه داد “به تمام افرادی که عشق پیدا کردن دفینه دارند توصیه میشود، که نخست در صورت امکان اطلاع دهند و اگر دسترسی پیدا کردند آنها را تحویل میراث فرهنگی کشور دهند چرا که با این اقدام علاوه بر انجام یک کار ارزشمند ملی و فرهنگی، پاداش مناسبی دریافت می کنند.”
اما قانون اشاره شده به دلایل محدودیت های مالی و بودجه ای، نبود آیین نامه اجرایی شفاف درخصوص کشفیات تصادفی توسط افراد و فرایند دریافت حق الکشف، عدم تشکیل هیئت مرکب از قاضی شرع، دادستان محل و رئیس اداره فرهنگ و آموزش عالی از زمان تصویب و عدم تطبیق مقدار ارزش ریالی حق الکشف متناسب با مفاد قانون قابل اجرا نمی باشد.
