هواکش غار چیست؟
در مطالب قبلی در مورد اینکه چه غارهایی دارای دفینه هستند و چالش های دفینه یابی در کوهستان صحبت کرده ایم. یکی از نشانه های مهم که باید به درستی تشخیص داده شود هواکش غار است که اگر دست ساز باشد احتمال وجود دفینه در آنجا بسیار زیاد است. هواکش غار، یک شکاف یا سوراخ طبیعی یا دست ساز در سقف یا دیواره‌های غار است که به تبادل هوا بین داخل و خارج غار کمک می‌کند. این هواکش‌ها باعث جریان هوای تازه به داخل غار و خروج هوای سنگین‌تر از آن می‌شوند. وجود هواکش‌ها برای حفظ تعادل دمایی و اکسیژن در غار بسیار مهم است و به ویژه در غارهای بزرگ که تهویه طبیعی به خوبی انجام نمی‌شود، نقش حیاتی دارند. همچنین، هواکش‌ها به کاهش رطوبت و بهبود شرایط زیستی موجودات داخل غار کمک می‌کنند.
انواع هواکش غار در دفینه یابی
هواکش‌های غار را می‌توان بر اساس عوامل مختلفی مانند نحوه عملکرد، منبع جریان هوا و موقعیت مکانی به دسته‌های متفاوتی تقسیم‌بندی کرد. در ادامه، چند دسته‌بندی متداول از هواکش‌های غار آورده شده است:
1. هواکش‌های طبیعی
این نوع هواکش‌ها به‌صورت طبیعی و بدون دخالت انسان شکل می‌گیرند و در ساختار طبیعی غارها وجود دارند.
- هواکش‌های عمودی (سقفی): سوراخ‌ها یا شکاف‌هایی که در سقف غار وجود دارند و معمولاً هوا را از طریق جابه‌جایی هوای گرم به خارج از غار و ورود هوای سرد به داخل تنظیم می‌کنند.
- هواکش‌های افقی (دیوارهای جانبی): هواکش‌هایی که در دیواره‌های جانبی غار قرار دارند و هوای تازه را به داخل غار وارد یا از آن خارج می‌کنند.
- هواکش‌های پایین‌دست: این هواکش‌ها در بخش‌های پایینی غار قرار دارند و می‌توانند به تهویه و خروج هوای سرد و سنگین کمک کنند.
2. هواکش‌های مصنوعی
این نوع هواکش‌ها توسط انسان برای بهبود تهویه غار ایجاد می‌شوند. در برخی موارد، غارهایی که برای مقاصد خاص مانند زندگی یا ذخیره‌سازی استفاده می‌شوند، نیاز به هواکش‌های مصنوعی دارند. گاهی اوقات با حفر تونل‌ها یا ایجاد سوراخ‌های اضافی در ساختار غار، جریان هوا بهبود داده می‌شود. غارها معمولاً دارای تشکیلات زمین‌شناختی حساس مانند استالاکتیت‌ها و استالاگمیت‌ها هستند که تحت تأثیر تغییرات دما، رطوبت و گازها ممکن است دچار آسیب شوند. هواکش‌های مصنوعی می‌توانند با کنترل شرایط محیطی و جلوگیری از تغییرات ناگهانی، به حفظ این تشکیلات طبیعی و کاهش فرسایش و تخریب کمک کنند.
برخی از غارها به دلیل دما و رطوبت ثابت برای ذخیره‌سازی مواد خاص مانند شراب، پنیر، یا حتی دفینه های بزرگ استفاده می‌شوند. ایجاد هواکش‌های مصنوعی به کنترل دقیق‌تر این شرایط و اطمینان از ایمنی و کیفیت مواد و وسایل موجود کمک می‌کند. همچنین رطوبت بیش از حد در غارها ممکن است باعث رشد قارچ‌ها و کپک‌ها شود که می‌تواند به سلامت اشیاء قرار گرفته در آن آسیب برساند یا به ساختارهای طبیعی غار لطمه وارد کند. با استفاده از هواکش‌های مصنوعی، می‌توان سطح رطوبت را کنترل کرده و از این مشکلات جلوگیری کرد.
3. هواکش‌های دائمی و موقت
- هواکش‌های دائمی: هواکش‌هایی که به طور مداوم عمل می‌کنند و جریان هوای ثابت در غار برقرار می‌کنند.
- هواکش‌های موقت: این نوع هواکش‌ها ممکن است فقط در شرایط خاصی، مانند تغییرات فصلی یا فشار هوا، فعال شوند و جریان هوا در آن‌ها موقتاً به وجود آید.
4. هواکش‌های گرم و سرد
- هواکش‌های گرم: این هواکش‌ها جریان هوای گرم را از داخل غار به بیرون منتقل می‌کنند. معمولاً در تابستان یا روزهای گرم فعال‌تر هستند.
- هواکش‌های سرد: جریان هوای سرد از بیرون به داخل غار هدایت می‌شود و معمولاً در فصول سرد یا در شب‌ها قوی‌تر هستند.
5. هواکش‌های فعال و غیرفعال
- هواکش‌های فعال: هواکش‌هایی که به دلیل تغییرات دما یا فشار هوا، جریان هوای واضحی دارند و به‌راحتی حس می‌شوند.
- هواکش‌های غیرفعال: هواکش‌هایی که جریان هوا در آن‌ها بسیار کم یا نامحسوس است و به دلیل شرایط محیطی خاص، فعالیت کمی دارند.
روش تشخیص هواکش غار
تشخیص هواکش‌های غار از سایر سوراخ‌ها نیاز به دقت و استفاده از روش‌های خاص دارد. برای تشخیص و تست اینکه آیا یک سوراخ در غار به عنوان هواکش عمل می‌کند یا خیر، می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:
1. جریان هوا:
- دست یا شعله: یکی از ساده‌ترین روش‌ها استفاده از دست یا یک شعله کوچک (مثل شمع یا فندک) است. اگر سوراخ هواکش باشد، باید یک جریان هوا (ورود یا خروج هوا) حس شود.
- اگر جریان هوا به سمت داخل غار باشد، هواکش هوا را به داخل می‌کشد.
- اگر جریان هوا به سمت بیرون باشد، هوا از داخل غار خارج می‌شود.
- دستمال کاغذی یا پر سبک: می‌توان یک دستمال کاغذی یا پر سبک را نزدیک به سوراخ نگه داشت. اگر دستمال یا پر به سمت سوراخ کشیده یا از آن دفع شود، این نشان‌دهنده وجود جریان هوا است.
2. دما و رطوبت:
هواکش‌ها ممکن است تغییرات دما و رطوبت را ایجاد کنند. اگر در نزدیکی سوراخ، تغییر محسوسی در دما یا رطوبت هوا حس شود (به‌خصوص در مقایسه با بخش‌های دیگر غار)، احتمال دارد که این سوراخ هواکش باشد. معمولاً هوای بیرونی ممکن است سردتر یا خشک‌تر از هوای داخلی غار باشد.
3. سر و صدا:
گاهی اوقات هواکش‌های غار صداهای خاصی تولید می‌کنند، به ویژه زمانی که باد یا جریان هوا قوی است. این صدای “وزش” می‌تواند نشان‌دهنده وجود هواکش باشد.
4. مشاهده محیط زیستی:
هواکش‌ها اغلب محلی هستند که خفاش‌ها، پرندگان یا حشرات از آن‌ها برای ورود و خروج استفاده می‌کنند. مشاهده چنین فعالیت‌هایی می‌تواند نشان‌دهنده وجود یک هواکش باشد.
5. دستگاه‌های اندازه‌گیری فشار و جریان هوا:
در موارد تخصصی‌تر، می‌توان از ابزارهای علمی مانند آنِمومتر (Anemometer) برای اندازه‌گیری دقیق جریان هوا استفاده کرد. این دستگاه‌ها می‌توانند حجم و جهت جریان هوا را به صورت دقیق اندازه‌گیری کنند.
