کوزه شکسته در دفینه یابی نشانه چیست؟

کوزه گری و هنر سفال در ایران باستان

سُفالگری ساختن ظروف با گِلِ رس است و به ظرف ساخته شده از این طریق سفال می‌گویند. از مشهورترین سفالینه‌ها می‌توان به کوزه و پیاله سفالین اشاره کرد. ظرف‌های سفالی، شاید یکی از قدیمی‌ترین ساخته‌های انسان است. انسان‌های اولیه از آن زمان که به فکر ذخیرهٔ آب و غذا افتادند و به خاصیت چسبندگی و شکل‌گیری گل رس پی بردند ظرف‌های سفالی را به شکل‌های گوناگون ساختند.

در ایران قدمت سفالینه‌ها به بیش از ۱۰٬۰۰۰ سال می‌رسد. قدیمی‌ترین چرخ سفالگری و کوره پخت سفال در جهان در شوش یافت شده‌است. همچنین قدیمی‌ترین ظروف سفالی منقوش مربوط به ایران است. مرغوب‌ترین خاک در ساخت کوزه خاک رس می‌باشد که به دلیل وجود مقادیر بالای آهن در آن، به رنگ سرخ است.

برخورد با کوزه شکسته در حین حفاری نشانه چیست؟

خاك رس كه ماده اولیه كوزه گری است تقریباً در هر كشوری یافت می شود و وقتی كه بشر اولیه زندگی شكاری خود را تبدیل به دامداری و كشاورزی كرد كوزه های سفالینه بوجود آمد. سفالگری یا کوزه‌گری ایرانی سابقه طولانی در تاریخ ایران دارد و از مهم‌ترین مظاهر هنری است. باستان شناسان از راه سفالگری با شرایط اجتماعی و اقتصادی یک دوره یا یک منطقه آشنا می‌شوند. در این پست قصد داریم تا معنی و مفهوم تکه های کوزه شکسته در دفینه یابی را برای شما بازگو کنیم.

با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص کشور ایران، که در محل تقاطع تمدن‌های باستانی و در مسیرهای کاروان‌های مهم واقع است، تقریباً در هر بخشی از ایران، در زمان‌های مختلف درگیر ساخت سفال بوده‌اند. با این حال، حفاری‌های اخیر و تحقیقات باستان‌شناسی نشان داد که چهار منطقه عمده در تولید سفال در فلات ایران وجود دارد (غرب کوه‌های زاگرس ، نواحی جنوب دریای خزر ، شمال غرب کشور ، جنوب شرقی کشور). افزون بر این ۴ منطقه نواحی کویری ایران را نیز می‌توان به آن اضافه کرد که قدمت ساخت سفال در آن به ۸ هزار سال پیش از میلاد بر می‌گردد.

در داستان‌ها و افسانه‌ها، کوزه‌های شکسته‌شده که در زیر خاک یافت می‌شوند، به عنوان نشانه‌هایی از وجود گنج‌های مخفی استفاده می‌شوند. این موضوع بیشتر به اسطوره‌سازی و فرهنگ‌های محلی مربوط می‌شود تا به واقعیت علمی. در واقعیت، وجود کوزه شکسته به تنهایی نمی‌تواند به عنوان نشانه قطعی برای وجود گنج تلقی شود. در علم زمین‌شناسی و آرکئولوژی، بررسی‌های دقیق‌تر بر اساس شواهد و مدارک علمی مورد نیاز است تا بتوان به نتیجه‌گیری منطقی و علمی دست یافت.

در زمان های قدیم از کوزه ها به عنوان ظرف غذا یا آب ، ظرف نگهداری غلات ، ظرف نگهداری شراب و انواع دیگر نوشیدنی و … استفاده می شده است از دلایل آن می‌توان به روش ساخت آسان، در دسترس بودن مواد اولیه، وزن سبک و استحکام مناسب آن اشاره کرد. در برخی از مناطق از کوزه هایی با سایز بزرگ برای دفن کردن اجساد نیز استفاده می شده است است که این مورد در ایران به ندرت دیده شده است.

انواع سفال مرسوم در ایران باستان

سفال قرمز: یکی از سنت‌های مشخص سفالگری فلات ایران سفال قرمز رنگ منقوش است که در طول هزاره‌های ششم و پنجم ق.م. در حاشیه کویر در فلات مرکزی ایران شکل گرفت و متداول شد. این سفال‌ها دست‌ساز و برنگ قرمز و دارای خمیری مخلوط با پودر شن یا گیاهان خرد شده‌است.

سفال خاکستری: از اوائل هزاره سوم ق.م. نوع دیگری سفال از مناطق شمال فلات ایران به سمت داخل فلات نفوذ می‌کند که به سفال خاکستری معروف است. این نوع سفال چرخساز می‌باشد و از نظر سبک ساخت و تزیینات تحت تأثیر ظروف فلزی هم عصر خود قرار گرفته‌است. سفال خاکستری با تکنولوژی بالا و در کوره‌ای مخصوصی که سفالگر به خوبی در آن کنترل حرارت و میزان اکسیداسیون فعال را اعمال می‌کرده‌است پخته شده‌اند.

نظرات مختلف در مورد مفهوم کوزه شکسته در دفینه یابی

کوزه های سفالی شکسته و تکه های سفال در بیشتر مواقع نشانه گنج و دفینه نیست چرا که در گذشته اکثر ظروف سفالی بوده و در صورت شکستن آن را دور می انداختند و همین عامل سبب شده است تا تکه های کوزه در اکثر حفاری ها مشاهده شود.

اما در مواردی از آن به عنوان عامل استحکام خاک نیز استفاده میشده و قسمت های مختلف خاک را در کنار یکدیگر نگه داشته و به یکدیگر گره می زده. برخی بر این باور هستند که از کوزه ها برای نشان دادن و علامت گذاری مسیر دفینه هم استفاده می شده است . روش علامتگذاری اینگونه بوده که معمولا سه کوزه را به صورت خالی در بالا قرار میدادند که برای گمراه کردن حفاران و کسانی که به دنبال آن گنج بوده اند استفاده میشده و یک کوزه به صورت وارونه قرار داده میشده است که نشاندهنده ی مسیر منتهی به دفینه بوده است.

بسیاری از کاوشگران بر این باور هستند که یکی از لایه های خاک روی گنج تکه های سفال بوده است است و دلیل استفاده از آنها نیز مقاومت این تکه ها در قبال نفوذ آب عنوان می‌شود. پس برای اینکه که این تکه های شکسته کوزه نشانه ای از وجود گنج باشند باید تعداد آنها بسیار زیاد باشد و مشخص باشد که افرادی با قصد و نیتی مشخص آنها را در آنجا قرار داده اند.
از کوزه ها به عنوان سرمال گنج (سرمال دفینه) نیز استفاده می شده است بدین صورت که مقداری از دفینه اصلی را درون چند کوزه قرار داده و در مسیر دفینه می گذاشتند تا حفاران به محض رسیدن به این کوه ها به خیال اینکه به گنج اصلی رسیده‌اند دست از حفاری برداشته و به این مقدار به دست آمده رضایت دهند و دفینه اصلی از دستبرد آن ها مصون بماند.

کوزه خالی خوابیده نشانه چیست؟

تعبیر و تفسیر نشانه‌هایی که در هنگام گنج‌یابی به آن‌ها برمی‌خورید، معمولاً بخشی از دانش عامیانه یا فولکلور است و نمی‌توان به طور قطع درباره معنی و مفهوم آن‌ها اظهار نظر کرد. به طور مثال، وجود “کوزه خالی خوابیده” می‌تواند در فرهنگ‌های مختلف و حتی تفسیرهای مختلف در یک فرهنگ، معانی متفاوتی داشته باشد. برخی بر این باورند که اگر کوزه خالی به صورت خوابیده باشد، جهت دهانه کوزه محل دفینه را نشان می دهد که معمولا به سمت جنوب غربی است و اگر کوزه به طرف پایین نگاه کند سر مال دفینه در آنجا قرار دارد و دفینه اصلی 2 تا 3 متر بعد از آن قرار دارد. کوزه خالی خوابیده اگر در عمق زیر نیم متر پیدا شود هیچ معنایی ندارد و صرفا کوزه ایست که در امور روزمره استفاده میشده و در اثر گذشت زمان به زیر خاک رفته است.

چیزی که باید به آن توجه داشته باشید این است که تمامی این تفاسیر هنگامی درست است که کوزه خوابیده کاملا خالی باشد و هیچ چیزی درون آن قرار نداشته باشد. تشخیص کوزه شکسته در دفینه یابی امری ساده است اگر فقط به شواهد اطراف دقت کنید.

ایا کوزه های زیرخاکی ارزش دارد؟

پاسخ کوتاه این است که اگرچه از نظر تاریخی این کوزه های زیرخاکی بسیار مهم هستند اما از نظر مادی زیاد با ارزش نیستند (در صورت خالی بودن) و در هر موزه و کلکسیون شخصی ای میتوانید تعدادی از آنها را مشاهده کنید. کاربرد اصلی آنها ذخیره غلات و غذا بوده است پس در هر اقلیمی میتوان آنها را یافت.

یک کاوشگر قدیمی در پاسخ به این سوال میگوید:

کاوشگران، وقتی یک کوزه زیر خاکی در محل حفاری‌ می‌بینند، گمان می‌کنند که درون آن کوزه، پر از سکه‌ های طلا است و به همین دلیل سنگین هستند و فورا آن را میشکنند، در صورتی که چون کوزه‌ها درپوش ندارند و درون آن‌ها با گذر زمان و فرسایش و حرکت خاک، پر از خاک شده و وزن زیاد آن به خاطر این است.

پس اینگونه نبوده است که کوزه پر از خاک را با هدف خاصی دفن کنند و تنها عامل پدیدار شدن این کوزه های پر از خاک فرسایش زمین است. اگر چیز با ارزشی درون کوزه قرار میدادند درب آن را طوری پلمپ میکردند که به راحتی باز نمیشود.

خمره خسروی (هفت خم خسروی) چیست؟

خسرو‌پرويز از پادشاهان مشهور سلسله ساساني و عاشق تجمل بود که آوازهٔ شهرتش عالم گیر روزگار آن دوره بوده‌ است. این شهرت نه به خاطر جنگ‌ها، بلکه به خاطر ثروت عظیم او بود. درآمدهای دولت ساسانی علاوه بر مالیات، بر پایهٔ سیستم پر رونق کشاورزی و دامداری و جادهٔ ابریشم که شاهراه تجارت ایران و روم و چین بود، بوده‌ است.در دوران خسرو پرویز خزانهٔ شاهی پر زر و سیم بود؛ شاید ثروتی که او انباشته داشت در هیچ دوره‌ای به اندازهٔ او نرسد.

به عقيده بسیاری از کاوشگران خسرو پرویز هفت‌ گنج بزرگ تدارك ديد به اسامي:

• گنج عروس
• گنج باد آورد
• گنج خسروی
• گنج افراسياب
• گنج سوخته
• گنج خضراء
• گنج شادورد

كه در اصطلاح عامه به هفت خم خسروي معروف  است. حكيم ابوالقاسم فردوسي هفت‌گنج خسرو پرويز را در كتاب شاهنامه چنين تعريف مي‌كند:

نقش های دیگر کوزه شکسته در دفینه یابی

از کوزه ها برای موارد دیگر هم استفاده می شده است. یک نمونه از این استفاده ها مهروموم کردن سند داخل کوزه بوده است. به این صورت که کروکی منطقه را قبل از پخت کوزه روی خود کوزه حکاکی می کردند و محل دفینه روی کوزه قید می شد و بعد داخل کوزه یک نسخه که با پوست دباغی شده درست می شد می گذاشتند که روی پوست شجره نامه شخص مالک دفینه و تله های مربوط به راه ورودی نوشته می شد و در آخر سر کوزه را با ساروج مهرو موم میکردند و دور کوزه را با قیر و روغن حیوانی و مقداری هم پشم آغشته می کردند تا مقاومت کوزه بالاتر رود و باعث ترک خوردن و شکستگی نشود و معمولا این نوع کوزه ها در کنار تپه هایی به ارتفاع ۵ متر و عرض ۱۰ متر و در عمق ۲ متری دفن می شدند.

پس اگر در حین حفاری به کوزه شکسته برخورد کردید حتما روی تکه های آن را به دقت بررسی کنید و از وجود نقوش اطمینان حاصل کنید. اگر تکه ها دارای نقش بودند بهتر است تا حفاری را به دقت انجام دهید و تکه های مختلف را در کنار هم قرار داده و نقشه دفینه را به دست آورید.

اما نکته ای که همواره باید به آن توجه داشته باشید این است که کوزه شکسته در دفینه یابی نشان دهنده وجود قطعی گنج و دفینه در آنجا نیست اما نشان دهنده این است که درگذشته در آنجا اجتماعات انسانی همانند شهر و روستا وجود داشته است است و به همین دلیل ممکن است که در در محیط های اطراف دفینه نیز وجود داشته باشد.